آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مرد خای جزء مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان به شمار می‌رود این مقبره جزء آثار میراث فرهنگی ایران ثبت‌شده و وجود این مقبره، عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده است.
آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مرد خای جزء مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان است. این مقبره جزء آثار میراث فرهنگی ایران ثبت شده است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده‌است.
به گزارش تابناک همدان؛ مقبره استر و مرد خای در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان دکتر شریعتی قرار دارد.
مقبره استر و مردخای
مصالح ساختمانی بنای این مقبره ازسنگ وآجر است وبه سبک بناهای اسلامی ساخته‌شده از شکل ظاهری و سبک معماری این اثر، چنین برمی‌آید، که ساختمان فعلی آن در قرن هفتم هجری بر روی ساختمان قدیمی‌تری که متعلق به قرن سوم هجری بوده‌است، بناشده است.
قسمت‌های مختلف بنا شامل: مدخل ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه‌نشین است. یک جلد کتاب آسمانی «تورات» که قدمت بالایی دارد و بر پوست آهو نوشته‌شده است، در حفاظ استوانه‌ای شکلی، در سازمان میراث فرهنگی استان نگهداری می‌شود.
در وسط فضای مربع شکل مقبره‌ها، دو صندوق منبت‌کاری شده زیبا بر روی این قبور قرار دارد. در بالای قبر جنوبی، که آن را به استر نسبت می‌دهند، صندوق منبت‌کاری عتیقه و نفیسی قرار دارد، که قدیمی‌تر است و صندوق دوم که بر روی قبر مرد خای قرار دارد، بسیار شبیه صندوق اولی است وحدوداً درسال ۱۳۰۰ توسط استاد عنایت‌الله ابن حضرت قلی تویسرکانی، که یکی از منبت‌کاران برجسته زمان خود بوده، ساخته‌شده است.
ترجمه خطوط عبری روی صندوق متعلق به استر، که بانی صندوق را معرفی می‌کند، چنین است: «امر کرد به ساختن این صندوق، بانوی عفیفه صادقه، جمال الدوله یوحرقیا و جمال الدوله یشوعا و یشعل، که هر سه نفر برادرخانم جمال ستام هستند.»
کتیبه به زبان عبری، در درون مقبره
بر بالای دیوار مقبره نیز، کتیبه‌ای به زبان عبری و به‌صورت برجسته گچ‌بری شده‌است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچ‌بری‌های برجسته، متعلق به قرون هشتم و نهم هجری هستند در مورد هویت مدفونین این بقعه، تاکنون نظرات متفاوتی داده‌شده است، اما روایت مشهورتر، که با روایت مورخین یونانی و روایت تورات در مورد سرگذشت استر و مرد خای تطبیق دارد، به شرح زیر است.
خشایارشاه با دختری از یهود به نام استر، که خواهرزاده یکی از درباریان یعنی مرد خای بود، ازدواج کرد. به‌این‌ترتیب به یهودیان در دربار وی نفوذ زیادی پیدا کردند. دراین‌بین، شخصی به نام هامان که او نیز از درباریان بانفوذ و پرقدرت بود، نسبت به نفوذ روزافزون یهودیان بیمناک بود و ازاین‌رو فرمان قتل مردخای را از خشایارشاه گرفت.
اما مردخای به‌وسیله استر همسر خشایارشاه، درخواست پس گرفت و ابطال دستور را کردند. اما پادشاه ایران حکم خود را غیرقابل‌ابطال دانست. و گفت که برگشت دادنی نیست.
و به‌جای آن حکم جدیدی صادر کردند که بر اساس آن «دفاع از جان» که تا آن زمان‌بر اساس حکم قبلی پادشاه غیرقانونی قلم داد می‌شد اکنون قانونی بود. بدین ترتیب خشایارشاه به یهودیانی که درهر شهری بودند، اجازه دادکه جمع شوندو از«جان خود دفاع» نمایند.
ازآن پس، یهودیان در اواخر اسفند و اوایل فروردین هرسال(مصادف با۱۳– ۱۵آدار، در گاه‌شمار کلیمیان) در سالروز نجات کلیمیان از قتل‌عام، با دعا و گرفتن روزه و خواندن طومار مگیلا، یا آن را گرامی می‌دارند و به‌عنوان «جشن پوریم» برگزار می‌کنند. این اثر تاریخی ازیک‌طرف، برای قوم یهود زیارتی و قابل‌احترام است، و از طرف دیگر، به‌عنوان یک اثر تاریخی، واجد ارزش است.
در خصوص نام استر باید گفت که نام اصلی او «هدسه» بوده، اما چون به طرز شگفت‌آوری زیبا و خوش‌سیما بوده‌است، نام استر یعنی ستاره را بر وی نهاده‌اند. وی دختر فردی به نام «ابی حایل» بوده‌است، که در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین پارس به دنیا آمده و بعد از فوت پدر و مادرش، دایی‌اش (مرخای) سرپرستی او را برعهده‌گرفته است.
مرد خای،از خانواده شاول واز رجال دربار اخشویرش (خشایارشا) و مربی هدسه، دخترعموی خود بوده، که به منصب وزارت نیز رسیده‌است. وی پسر پائیز، از نواده‌های یعقوب پیامبر و از نژاد بنیامین بوده است.
منبع: تابناک
