همه چیز از یک ایده برای نجات کشاورزی در همدان شروع شد؛ ایدهای که در میانههای راه، قد بلند کرد تا خود را جهانی کند؛ از آنجا که فهمیدند قناتِ قاسمآباد، فقط یک قنات نیست، بلکه آنقدر ارزش تاریخی دارد که میتواند خود را به همردیفهایش در یونسکو برساند و اولین قنات_موزه لقب بگیرد؛ ایدهای که حال با تهدید جدی روبهرو شده است.
و این جرقهی جدید در ذهن جوانان همدانی و بخصوص دهیار جوانِ روستای قاسمآباد، که با وجود نزدیکی چند دقیقهای با مرکز شهر همدان، برای مردم کمتری شناسا بود، آنها را بر این داشت تا دستمزد بیش از دو سال خود را برای فقط لایروبی قنات و استفاده از آب آن برای کشاورزی به دنیا نشان دهند.
به گزارش ایسنا، اما حالا که عزمِ جزمِ آن جوانان در حال به ثمر نشستن است، ایدهی دیگری که احتمالاً برای شهریها میتواند پولسازتر باشد، میخواهد کاخ رؤیاهای روستانشینهای قاسمآبادی و دوستداران میراث فرهنگی را فرو بریزد.
با تهیهی طرح تفصیلی برای پیوستن روستای قاسمآباد به شهر همدان، موانع برای جهانی شدن قناتِ قاسمآباد محکمتر میشوند؛ موانعی که از جهانی شدن این قنات به عنوان نخستین پروندهی ثبت جهانی همدان جلوگیری میکند و از اشتغالزایی جوانانِ این روستا نیز.
البته یکی از مهمترین راهها برای جلوگیری از هر اتفاقی در این قنات تاریخی، نخست ثبت ملی آن و تعیین حریم برای آن است؛ اقدامی که میتواند در صورت اجرایی شدن الحاق روستا به شهر، آن را از ساختو سازهای اطرافش مجزا کند.
مجوز قنات موزه را صادر کردهاند، اما...
حسین زندی، فعال میراث فرهنگی همدان، در گفتوگو با ایسنا میگوید: حدود دو ماه قبل، طرح «قنات – موزه» به عنوان نخستین قنات موزه کشور در شورای اداری استان با حضور سمسار یزدی - رئیس مرکز بینالمللی قنات و سازههای تاریخی آبی - تصویب و قرار شد تا به تهران فرستاده و مجوز برای ایجاد قنات - موزه صادر شود. از سوی دیگر قرار است پرونده ثبتی آن در شورای فنی سازمان میراث فرهنگی به زودی تصویب شود.
او ویژگی این قنات را عریض بودن آن به عنوان، عریضترین قنات ایران میداند که عرض آن بین دو و نیم تا سه متر و طول آن حدود چهار کیلومتر است، به اندازهای که سوار با اسب میتواند در آن حرکت کند.
وی با بیان اینکه مظهر این قنات در روستای قاسمآباد همدان است، ادامه میدهد: در افسانهها و تاریخ نیز دربارهی این قنات نوشتهاند، که «در دوره مغولها عدهای به قنات پناه میآوردند.» حتی پرویز اذکایی – پژوهشگر همدانی – نیز دربارهی این رشته قنات کار میکرده و به این نتیجه رسیده که احتمالاً این، همان قنات تاریخی است که در تاریخ از آن اسم بردهاند.
او با بیان اینکه بحث سیستم تقسیم آب در روستای قاسم آباد، متفاوتتر از نقاط دیگر است، به همین دلیل مسئولان روستا، تمایل به ثبت جهانی این مکان دارند، ادامه میدهد: از سوی دیگر علاوه بر وجود یکسری داستانها دربارهی این قنات در تاریخ، تعدادی آثار و کتیبههای سنگی که روی آنها نگارههایی وجود دارد، نیز از دوره اسلامی باقی ماندهاند که به در خروجی قنات از آنها استفاده میکردهاند، ممکن است آنها متعلق به دورهی سنگ قبر خاصی باشد.
زندی، با اشاره به موقعیت جغرافیایی این قنات که در سه کیلومتری همدان و بزرگترین روستای این استان قرار گرفته، ادامه میدهد: قاسمآباد شهری تاریخی است، بعد از حمله مغول به آن «همدان نو» میگفتند، از سوی دیگر این شهر دارای یکسری گورستان تاریخی، امامزاده، قنات و مسجدی باقی مانده از دورهی صفوی است.
وی با بیان اینکه آب در این قنات، مسیر خود را میرود، اضافه میکند: در گذشته، در حدود ۵۰ متر از قنات در فضای میانی آن فروریخته است، که قرار است در همان بخش و در دل دیوارهای قنات، فضای موزهای داخل قنات ایجاد شود و در روی آب تختپوش شیشهای قرار داده شود.
او با تاکید بر اینکه با این اقدام، آسیبی به بخش اصلی قنات وارد نمیشود، بیان میکند: قنات در ۱۲ متری زیر زمین است و از طریق یک ورودی در همین نقطه میتوان به آن وارد شد.
با یک ایده همه احتمالات جهانی شدن را از بین میبرند
زندی اما با اشاره به اقدامات مؤثر و مثبتی که برای نجات این قنات توسط دیگر دستگاههای دولتی مانند مخابرات و ادارههای مختلفی که پیش از این به حریم قنات تجاوزکرده بودند و در حال عقبنشینی با فشارهای دهیاری هستند، میافزاید: اصل موزه در خارج از قنات رخ میدهد، در بالای ورودی قنات، یکسری اراضی قرار دارد که قرار است موزه اصلی یعنی موزهی «کشاورزی» در آن ایجاد شود.
او اما مهمترین اتفاقی که میتواند همهی تلاشهای دهیاری و مردم روستا را از بین ببرد، الحاق روستای قاسم آباد به شهر همدان میداند و میگوید: فاصلهی این دو منطقه به یکدیگر حدود دو کیلومتر است، اما با توجه به اینکه قنات متعلق به روستاست و احتمال ثبت جهانی آن به دلیل روستا بودن آن وجود دارد، تا بتوان این قنات را به پروندهی زنجیرهای قناتهای ایرانی پیوند داد، همه این احتمالات از بین میروند.
وی با اشاره به ثبت ملی نبودن قنات قاسمآباد، ادامه میدهد: براساس قولهایی که مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی و رئیس مرکز بینالمللی قنات و سازههای تاریخی آبی دادهاند، با ثبت ملی شدن آن، پرونده ثبت جهانی قنات نیز به سرعت آماده میشود تا آن به عنوان نخستین اثر جهانی شده همدان، در فهرست میراث جهانی به ثبت برسد، چون نیاز به سهمیهی جداگانهای ندارد.
زندی این اتفاق را یک فرصت مناسب برای مردم همدان و بخصوص مردم روستای قاسمآباد میداند و میگوید: با وجود همهی این بحثها و برنامهریزیها، اگر روستا به شهر الحاق شود، نخست در طرح جامع شهری همدان، قنات نابود میشود، چون قطعاً از روی آن عناصر مربوط به شهرها اجرایی میشوند و از سوی دیگر بحث ثبت جهانی آن هم فراموش میشود، همچنین با از بین رفتن، حالت روستایی منطقه و بیشهزار بودن روستا که یک لکهی سبز در ورودی شهر همدان ایجاد کرده است، به مرور وجود آپارتمانها واجبتر و مهمتر از وجود این قنات میشود.
اگر روستا به شهر الحاق شود، لواسان تهران را شکل نمیدهند
او با بیان اینکه، برخی افراد دو سال است که تلاش میکنند تا در طرح شهری، چهار روستا را الحاق کنند، ادامه میدهد: این طرح مخالفتهای جامعه محلی، مردم روستا و حتی اعضای شورای شهرِ همدان را به دنبال داشته است، آنها علت مخالفتشان را بحثهای اجتماعی میدانند و میگویند اگرا ین چهار روستا به شهر تبدیل شود، آن منطقه مشابه لواسان تهران یا کن نمیشود، آن قطعاً شبیه مناطق جنوبی شهری مانند تهران میشود و این اتفاق به حاشیهنشینی و بروز آسیبهای اجتماعی دامن میزند.
این فعال میراث فرهنگی با تاکید بر اینکه در روستا مردم همدیگر را میشناسند ویکدیگر همزیستی مسالمتآمیز دارند، میگوید: این کار موقعیتی به شهر میبجشید که کشاورزان و دامداران مجبور به فروش دامداریهای خود میشوند، به مرور باید زمین را به مهاجران و حاشیهنشینهای دیگر بفروشند و به مرور دیگر ساختار اجتماعی در منطقه جودندارد. در واقع با وارد کردن ۱۰ هزار نفر به حاشیه شهر به آسیبهای اجتماعی دامن زرده میشود. اما موافقان این طرح در حال پیگیریاند و اصرار دارند تا آن رخ دهد، هر چند مردم منطقه اداب و روسم خود را از دست بدهند.
منفعت ساخت و ساز بیشتر از یک اثر ثبت جهانی است
او با بیان اینکه گفته میشود در شهر همدان، صدها رشته قنات وجوددارد، ادامه میدهد: ما در این روستا، دنبال حفظ قنات هستیم و به عنوان یک سهم به پروندهی زنجیرهای قناتهای ایرانی در یونسکو اضافه شود، اما با الحاق روستای قاسم آباد به شهر این امکان عملاً از دست میرود، چون دیگر اصولی که برای ساخت وساز زمینخواری پیش میآید، اجازه نمیدهد این قنات حفظ شود، بنابراین برای ساخت و ساز در این بخش از شهر نیز به مرور روی قناتها بتونریزی کرده و روی آنها برج و آپارتمان میسازند، چون قطعاً منفعت ساخت و ساز بیشتر از یک اثر ثبت جهانی برای شهر است.
سهم همدان از ثبت جهانی را از بین میبریم
به گفتهی وی، در این شرایط یک فرصت استثنایی از همدان گرفته میشود. در طبقه پایین قنات، یکسری وسایلی که برای حفرِ قنات و تقسیم آب و اندازهگیری آب مانند چراغ و کلنگ و دیگر وسایل که بخشی نیز از دل قنات به دست آمده را میگیرد.
او با اشاره به نبود قنات موزه در ایران تا کنون، اظهار میکند: این منطقه آن پتانسیل را دارد تا چنین پروژهای اجرایی شود، حتی میراثفرهنگی نیز با آن موافقت کرده است، ولی در شرایط کنونی اگر روستا به شهر الحاق شود علاوه بر چهار کیلومتر مساحت قنات، آن چهارکیلومتر حریم نیز نیاز دارد، پس اکنون باید به روستا فشار بیاورند تا بخشی از شهر که حریم قنات نیز هست را آزاد کنند که بخشهایی را خوشبختانه دهیاری آزاد کرده و حریم همزمان با قنات ثبت میشودفاین کار حتی میتواند نوار سبز روستا را نیز حفظ شود.
با لایروبی قنات، متوجه ارزشهای تاریخی آن شدیم
محمد هاشم پاکیزه - دهیار روستای قاسمآباد همدان - که یکی از کسانی بود که به فکر احیای قنات قاسمآباد افتاد، نیز به خبرنگار ایسنا اظهار میکند: از مدتها قبل عملیات کشاورزی توجه مردم منطقه با آب فاضلاب انجام میشد، با این اتفاقات متأسفانه در دو دهه گذشته این قناتها کاملاً از بین رفتند، بنابراین در راستای حمایت از کشاورزان روستا به این فکر افتادیم تا قنات «قاسمآباد» را
احیا کنیم، چون وجهه خوبی برای قنات نداشت.وی استحصال آب را نخستین قدم برای احیای این قنات میداند و ادامه میدهد: با باز کردن مسیرهایی از کوره قنات، متوجه ارزش تاریخی و منحصربفرد بودن آن شدیم و تصمیم گرفتیم تا با گرفتن مشاور برای انجام مطالعات تاریخیِ این قنات، ان را احیا کنیم، خروجی مطالعات نیز به اینجا رسید تا قنات قاسمآباد همدان را به موزه تبدیل کنیم.
قنات موزهای که میتواند از چین هم جلو بزنداو این اقدام در همدان را در صورت اجرایی شدن، نخستین قنات موزه در ایران میداند و ادامه میدهد: براساس مطالعات انجام شده، تا کنون در خارج از کشور، شهر تورفانِ چین چنین فضایی را احیا کرده بود که اکنون خشک شده است.
وی با بیان اینکه تا امروز و با هزینهی کم دهیاری موفق به انجام لایروبی و مرمت بخشهایی از فضای قنات شدهاند، میگوید: ایجاد موزه در فاز یک از طریق تسهیلاتی که پست بانک به دهیاری میدهد، عملیاتی میشود.
به گفتهی دهیار روستای قاسمآباد همدان، با اجرایی شدن این پروژه، برای ۱۵ نفر به صورت مستقیم اشتغالزایی میشود و از سوی دیگر قرار است در کنارِ این سایتِ گردشگری، غرفههای پذیرایی، صنایعدستی و غذاهای محلی و اجرای مراسمهای آئینی انجام شوند.
او مدیریت این فضای تاریخی را بر عهدهی دهیاری روستا میداند و میگوید: با توجه به اینکه این قنات جزو اموال عمومی دهِ قاسمآباد محسوب میشود و متولی اموال عمومی نیز دهیاری است، مدیریت این مجموعه نیز بر عهده دهیاری روستاست.
الحاق روستا به شهر، منظر فرهنگی قنات را از بین میبردپاکیزه، اما دربارهی صحبتهای مطرح شده مبنی بر احتمال اتصال این روستا به شهر همدان با توجه به فاصلهی یک و نیم کیلومتری آن با مرکز استان، ادامه میدهد: هر چند از نظر طرح تفصیلی به اندازهی یک جدول فاصله دارد، اما تا کنون با اجرایی شدن این طرح مخالفت کردهایم، چون امکان پیوستن این قنات به پروندهی زنجیرهای ثبت جهانی قناتهای ایرانی وجود دارد و در این صورت با توجه به از بین رفتن منظر فرهنگی روستا، وضعیت قنات نامشخص میشود.
او با بیان اینکه در ثبت جهانی قنات، نخست به مباحثی مانند ویژگیهای کالبدی بنا به عنوان جاذبهی ملموس از یک طرف و جاذبهای ناملموس در قنات از سوی دیگر توجه میشود، اظهار میکند: پیوستن روستا به شهر میتواند منظر فرهنگی قنات را از بین برد، در واقع فرهنگهایی مانند نظام تقسیم آب روستا، که مربوط به قنات است، میتواند در بُعد جهانی شدن مؤثر باشد و از سوی دیگر در صورتی که وضعیت منطقهای روستا از بین برود، فرهنگهای روستایی در این زمینه، جاذبهها و میراث ناملموس قنات نیز از بین میرود.
اخبار تبریزاخبار اردبیلاخبار البرزاخبار اصفهاناخبار ایلاماخبار تهراناخبار خراسان جنوبیاخبار خراسان رضویاخبار خراسان شمالیاخبار مازندراناخبار خوزستاناخبار فارساخبار قزویناخبار قماخبار کردستاناخبار کرمانشاهاخبار کهکیلویه و بویراحمداخبار گیلاناخبار همداناخبار یزد