هر که ناموخت از گذشت روزگار نیز ناموزد ز. هیچ آموزگار زمانی بود که ارز مسافری میدادند در دولتهای پیشین.
بهعنوان نمونه، اگر در بازار آزاد دلار ۷۰۰ تومان بود، نرخ ارز مسافرتی ۲۵۰ تومان محاسبه میشد. همین اختلاف بهتدریج یک صنعت خاص گردشگری ایجاد کرد باعنوان تمثیلی «مسافر اسیر». به این ترتیب که مبتکرانی بودند که افراد گوناگون را سازمان میدادند، برایشان گذرنامه تهیه میکردند، برای هر مسافر اسیری یک بسته خاص کالا مانند پسته، مغز گردو، دمپایی پلاستیکی، تن ماهی، زعفران و کالاهای جزیی که در امارات مشتری داشت، تهیه میکردند. بلیت هواپیما و هتل برایشان تدارک میدیدند و در فرودگاه دوبی آنها را تحویل گرفته به هتل میبردند، سهمیه ارزی و بسته وارداتی را تحویل میگرفتند. این افراد چند روزی در دوبی پرسه میزدند و روز بازگشت هم همان مدیران بسته خاصی از کالاهایی که در ایران مشتری داشت تحویل این افراد میدادند که در فرودگاه تهران نماینده مجریان برنامه از مسافر تحویل میگرفتند.
ترازنامه مطلب چنین میشد، کسی که سهمیه ارز مسافرتی میگرفت یک سفر مجانی به دوبی میرفت. مجری برنامه هزینه ارز مسافر، بلیت، هتل و هزینه کالای صادراتی وارداتی را میپرداخت و درآمد حاصل از فروش این کالاها در دوبی و ایران را به جیب میزد. هواپیمایی هم هزینه مربوط به سوخت و استهلاک قطعات کمیاب و گرانقیمت هواپیما را برای جابهجایی بیهوده و غیرکارآمد بار و مسافر از جیب ملت میپرداخت. برخی از این هزینه مغفول رانت حاصل برای مجریان این پروژه بود. بانک مرکزی هم مبالغی ارز از دست میداد.
در این بحث چند درس نمایان است، نخست اینکه کسانی که میگویند در کشور ما مکانیسم بازار، کار نمیکند توجه نمیکنند که اینها نتیجه کارکرد مکانیسم بازار و نرخ است. اگر برمبنای درست استوار نشود بسیار خسارتبار کار میکند.
دوم، اگر تصور میکنند پرداخت ارز مسافرتی این بار نتیجه دیگری به بار میآورد در اشتباه هستند. کما اینکه خبر از شروع همان نوع تمهیدات میرسد.
سوم، دولت بهترین کاری که میتواند بکند این است که یک بازار ارز ایجاد کند هر کس که میخواهد ارز بفروشد یا بخرد به آن بازار مراجعه کند خواه صادرکننده یا واردکننده یا مسافر یا حاجی. طبعا این ترتیب وقتی میتواند بازار کارآمدی باشد که دولت در نرخ به جز از طریق عرضه و تقاضا دخالت نکند.
چهارم، چرا دولتها به تداوم روشهای شکستخورده و تکرار مکرر آن پایبند هستند خدا میداند.
چندین دهه است که این سیاست نادرست ازسوی دولتهای گوناگون برقرار و تا امروز نیز تداوم یافته است! سیاست نابودی سرمایههای ملی و یارانه به کشورهای دیگر مقصد مسافران حقیقی و غیرحقیقی ایرانی!
محمد ترکمان - کارشناسارشد تاریخ معاصر ایران