همدان که روزگاری با بهره‌مندی از ۱۸۰ سرا و کاروانسرا مرکز تجارت کشور محسوب می‌شد این روز‌ها تنها ۲۲ کاروانسرای نیم‌بند به یادگار دارد که حال و روز خوشی ندارند و نیازمند مرمت وتوجه هستند.
همدان که روزگاری با بهره‌مندی از ۱۸۰ سرا و کاروانسرا مرکز تجارت کشور محسوب می‌شد این روز‌ها تنها ۲۲ کاروانسرای نیم‌بند به یادگار دارد که حال و روز خوشی ندارند و نیازمند مرمت وتوجه هستند.
به گزارش مهر، بازار‌های سنتی و قدیمی با سبک و سیاق خاص خود از مهم‌ترین آثار تاریخی هر استان به شمار می‌آید و تأثیر بسیاری در جذب گردشگران دارند.
در این میان همدان که درگذشته به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر راه‌های ارتباطی شهر‌های غربی و عبور زائران عتبات عالیات از آن؛ دارای موقعیتی ویژه بوده به لحاظ بهره‌مندی از بازار نیز جایگاه درخور توجهی داشته به‌طوری‌که راسته‌بازار‌ها و کاروانسرا‌های مختلفی در این شهر شکل‌گرفته است.
بازار سنتی همدان از ۳۶ بازار و راسته‌بازار تشکیل‌شده است.
در حال حاضر مجموعه بازار‌های قدیمی همدان که از آثار دوره قاجاریه به‌حساب می‌آیند، در مرکز شهر قرار دارند و بازار سنتی آن از ۳۶ بازار و راسته‌بازار و ۲۶ سرا و کاروانسرا تشکیل‌شده است.
این بازار که بخش عمده‌ای از آن با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته وسعتی حدود ۳۰ هکتار دارد و بخشی از آن را کاروانسرا‌ها شامل می‌شوند که این روز‌ها حال‌وروز برخی از آن‌ها چندان رضایت‌بخش نیست.
کاروانسرا‌ها بنا‌های نسبتاً وسیعی هستند که تعداد زیادی حجره و مغازه در داخل آن‌ها وجود دارد
طبق آنچه بار‌ها عنوان‌شده کاروانسرا‌ها بنا‌های نسبتاً وسیعی هستند که تعداد زیادی حجره و مغازه در داخل آن‌ها وجود دارد و درگذشته در مجاورت بازار بنا می‌شدند به‌نحوی‌که قسمت تجاری سرا‌ها به‌نوعی نقش بازارچه‌های امروزی را ایفا می‌کرده و قسمت مسکونی آن مورداستفاده کاروانیان و تجار بوده است.
گذری بر وضعیت کاروانسرا‌های همدان بیانگر آن است که برخی از این میراث به‌جامانده از دوران گذشته که قدمتی به بلندای تاریخ‌دارند و باید حفظ شوند به حال خود رهاشده و آن‌طور که باید به آن‌ها توجه نمی‌شود.
در حال حاضر کاروانسرای «میرزا کاظم» در ضلع شرقی خیابان اکباتان همدان زیباترین و سالم‌ترین سرای همدان محسوب می‌شود و وسعت تقریبی آن حدود ۴ هزار مترمربع است.
کاروانسرای «گلشن» نیز که قدیمی‌ترین سرای همدان محسوب می‌شود روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد و مدخل دیگر آن از وسط ضلع غربی به بازار صحاف خانه همدان مرتبط می‌شود.
در این میان از سرا‌های معاصر نیز می‌توان سرای فلسطین، سرای دالان دراز، سرای قدس و سرای فرش نو را در همدان نام برد که بیشتر در دوره پهلوی ساخته‌شده‌اند.
سرا‌ها و کاروانسرا‌های عنوان‌شده به علت قدمت تاریخی و کاربری آن برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی همدان حائز اهمیت هستند.
به گزارش مهر، بازار‌های سنتی و قدیمی با سبک و سیاق خاص خود از مهم‌ترین آثار تاریخی هر استان به شمار می‌آید و تأثیر بسیاری در جذب گردشگران دارند.
در این میان همدان که درگذشته به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر راه‌های ارتباطی شهر‌های غربی و عبور زائران عتبات عالیات از آن؛ دارای موقعیتی ویژه بوده به لحاظ بهره‌مندی از بازار نیز جایگاه درخور توجهی داشته به‌طوری‌که راسته‌بازار‌ها و کاروانسرا‌های مختلفی در این شهر شکل‌گرفته است.
بازار سنتی همدان از ۳۶ بازار و راسته‌بازار تشکیل‌شده است.
در حال حاضر مجموعه بازار‌های قدیمی همدان که از آثار دوره قاجاریه به‌حساب می‌آیند، در مرکز شهر قرار دارند و بازار سنتی آن از ۳۶ بازار و راسته‌بازار و ۲۶ سرا و کاروانسرا تشکیل‌شده است.
این بازار که بخش عمده‌ای از آن با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته وسعتی حدود ۳۰ هکتار دارد و بخشی از آن را کاروانسرا‌ها شامل می‌شوند که این روز‌ها حال‌وروز برخی از آن‌ها چندان رضایت‌بخش نیست.
کاروانسرا‌ها بنا‌های نسبتاً وسیعی هستند که تعداد زیادی حجره و مغازه در داخل آن‌ها وجود دارد
طبق آنچه بار‌ها عنوان‌شده کاروانسرا‌ها بنا‌های نسبتاً وسیعی هستند که تعداد زیادی حجره و مغازه در داخل آن‌ها وجود دارد و درگذشته در مجاورت بازار بنا می‌شدند به‌نحوی‌که قسمت تجاری سرا‌ها به‌نوعی نقش بازارچه‌های امروزی را ایفا می‌کرده و قسمت مسکونی آن مورداستفاده کاروانیان و تجار بوده است.
گذری بر وضعیت کاروانسرا‌های همدان بیانگر آن است که برخی از این میراث به‌جامانده از دوران گذشته که قدمتی به بلندای تاریخ‌دارند و باید حفظ شوند به حال خود رهاشده و آن‌طور که باید به آن‌ها توجه نمی‌شود.
در حال حاضر کاروانسرای «میرزا کاظم» در ضلع شرقی خیابان اکباتان همدان زیباترین و سالم‌ترین سرای همدان محسوب می‌شود و وسعت تقریبی آن حدود ۴ هزار مترمربع است.
کاروانسرای «گلشن» نیز که قدیمی‌ترین سرای همدان محسوب می‌شود روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد و مدخل دیگر آن از وسط ضلع غربی به بازار صحاف خانه همدان مرتبط می‌شود.
در این میان از سرا‌های معاصر نیز می‌توان سرای فلسطین، سرای دالان دراز، سرای قدس و سرای فرش نو را در همدان نام برد که بیشتر در دوره پهلوی ساخته‌شده‌اند.
سرا‌ها و کاروانسرا‌های عنوان‌شده به علت قدمت تاریخی و کاربری آن برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی همدان حائز اهمیت هستند.
ازآنجایی‌که سرا‌ها و کاروانسرا‌های عنوان‌شده به علت قدمت تاریخی و کاربری آن برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی همدان حائز اهمیت هستند، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان در سال‌های اخیر نسبت به مرمت و تعمیر برخی از این کاروانسرا‌ها اقدام کرده که از آن جمله می‌توان به سرای گلشن، سرای شریفیه، سرای حاج صفر خان، سرای نو، سرای یعقوب یاری اشاره کرد، اما آنچه قابل‌توجه است اینکه متأسفانه شمار زیادی از این ابنیه تاریخی درگذر زمان و به علت اهمیت ندادن به آن‌ها از بین رفته‌اند و حتی نام آن‌ها نیز به فراموشی سپرده‌شده است.
از سرا‌های ویران‌شده همدان می‌توان به سرای نبات، سرای اجاق قلی، سرای شهرستانی، سرای توتون کوب‌ها، سرای فرجی‌ها، سرای گوهریان، سرای نظر بیک، سرای میرزا باقر خان، سرای شانه ساز‌ها اشاره کرد که در کمال تأسف شمار سرا‌های ویران‌شده به‌مراتب بیشتر از سرا‌هایی است که مرمت یا تعمیر شده‌اند که این نکته جای تأمل دارد.
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی گردشگری منطقه‌ای در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه کاروانسرا به لحاظ تاریخی محل استراحت و تأمین‌کننده امنیت و آسایش کاروانیان بوده است، گفت: نقش کاروانسرا در توسعه راه‌ها و تجارت در دوران کهن بر کسی پوشیده نیست و کارکرد‌های مختلف آن تا حوالی دوران ما زنده و پویا بوده است.
مریم مقدم با تأکید بر اینکه میراث تاریخی دوره‌های مختلف نشانه امنیت و بلوغ حاکمیت و تسلطش بر راه‌ها و مدیریت تجارت و سفر‌های مردمان سرزمین است، گفت: کاروانسرا‌های همدان به‌عنوان یکی از راه‌های بازرگانی مهم دنیا در جهت توسعه گردشگری پایدار می‌توانند نقش تأثیرگذاری را ایفا کنند.
باز زنده سازی و تغییر کاربری کاروانسرا‌های تاریخی
وی بر بهره بردن از ظرفیت فرهنگی کاروانسرا‌ها و باز زنده سازی و تغییر کاربری این بنا‌های تاریخی تأکید کرد و گفت: این اقدام می‌تواند به‌عنوان یکی از برنامه‌های جدی به‌ویژه در آستانه برگزاری رویداد «همدان ۲۰۱۸» موردتوجه قرار گیرد.
مقدم با تأکید بر اینکه یکی از روش‌ها برای برقراری رابطه معنادار بین گردشگر و مقصد سفر در عصر حاضر، بهره بردن از کاروانسرا‌ها باهدف تحقق توسعه پایدار است، گفت: کاروانسرا‌های همدان که روزگاری رونق فراوانی داشتند امروز انزوایی اجباری را متحمل شده‌اند، اما این وضعیت نباید به این شکل ادامه پیدا کند.
امسال به‌واسطه برگزاری دو رویداد مهم بین‌المللی در حوزه گردشگری باید به مقوله کاروانسرا‌ها توجه بیشتری شود
وی بابیان اینکه گردشگری محور توسعه استان همدان است، گفت: امسال به‌واسطه برگزاری دو رویداد مهم بین‌المللی در حوزه گردشگری باید به مقوله کاروانسرا‌ها توجه بیشتری شود.
کارشناس ارشد برنامه‌ریزی گردشگری منطقه‌ای با تأکید بر اینکه یکی از ظرفیت‌های بزرگ استان همدان بافت تاریخی این شهر به‌ویژه کاروانسرا‌هایی است که در داخل و خارج از شهر مستقر هستند، گفت: شرایط موجود در سراسر ایران بیانگر این است که دیگر شهر‌ها و استان‌ها؛ از این ظرفیت‌های خود به‌خوبی استفاده کرده و توانسته‌اند گردشگران بسیاری را جذب کنند، اما تاکنون استان همدان موفق به استفاده بهینه از این ظرفیت نشده است.
مقدم با تأکید بر اینکه این ظرفیت به دلیل قرار گرفتن همدان طی دهه‌های گذشته در مسیر تجارت؛ شامل حال همدان شده و پس از مدتی این مرکزیت همدان از بین رفته و رونق نیز از کاروانسرا‌ها رخت بسته است، گفت: امروز می‌توان از این امکانات درراه دیگری استفاده کرد، اما هنوز موانع تحقق این مهم برداشته نشده است.
برگزاری رویداد‌های فرهنگی در کاروانسرا‌ها
مقدم با اشاره به اینکه در دوران صفویه منسجم‌ترین اقدامات برای احداث کاروانسرا‌ها صورت گرفته است، گفت: استان همدان دو کاروانسرای برون‌شهری شاخص دارد که شناسایی و مرمت‌شده‌اند، اما انتظار می‌رود به‌واسطه برگزاری دو رویداد گردشگری همدان ۲۰۱۸ حداقل یک یا چند رویداد فرهنگی در آن‌ها برگزار شود.
وی بابیان اینکه یکی از این کاروانسرا‌ها به نام تاج‌آباد نزدیک گردنه اسدآباد کاملاً مدور بوده و مربوط به دوره صفویه و در کشور نادر است، گفت: کاروانسرای فرسفج نیز در منطقه قلقل‌رود کاروانسرای شاخص دیگر استان است که در مسیر اصلی جاده عتبات عالیات و میزبان زائران بوده است.
مقدم بابیان اینکه شاید بتوان ادعا کرد به بهانه همدان ۲۰۱۸ می‌توانیم از ظرفیت این مکان برای معرفی آداب‌ورسوم مذهبی در قالب گردشگری مذهبی استفاده کنیم، گفت: درمجموع در استان همدان ۱۸۰ کاروانسرا وجود داشته و همدان یکی از گمرک‌ها و مراکز دادوستد در دوره قاجار بوده، زیرا در آن زمان ایران مناسبات خوبی با ترک‌ها و امپراتوری عثمانی نداشته و به همین دلیل فعالیت اقتصادی از غرب کشور و استان همدان انجام می‌شده است.
بخش عمده تجارت ایران از مجرای استان همدان صورت می‌گرفته است.
وی با تأکید بر اینکه بخش عمده تجارت ایران از مجرای استان همدان صورت می‌گرفته است، گفت: باروی کار آمدن حکومت پهلوی ارتباط ایران با ترکیه قوت گرفت و مرز بازرگان به‌عنوان یک مبادی جدید تجاری در ایران مطرح و آغاز به کارکرد که پس‌ازآن رونق از همدان به شمال غرب کشور منتقل شد.
مقدم اضافه کرد: این مسئله باعث شد تجار انگیزه‌ای برای فعالیت از طریق همدان نداشته باشند و رفته‌رفته کاروانسرا‌های همدان رویکرد تجاری خود را از دست داد و بخش عمده‌ای از آن براثر شهرسازی از بین رفت و بخش دیگر آن به‌عنوان انبار و فضا‌های نیمه فعال به حیات خود ادامه داد.
۲۲ کاروانسرای فعال و نیمه فعال در همدان وجود دارد
وی یادآور شد: در حال حاضر ۲۲ کاروانسرای فعال و نیمه فعال مانند گلشن، میرزا کاظم، روحانی، گمرک، شریفیه در همدان وجود دارد که درگذشته هر یک از آنان به یک شغل خاص اختصاص داشت و برای خریداران امکان انتخاب بهتر و ایجاد رقابت بیشتر در فروشندگان فراهم می‌شد.
وی با تأکید بر ضرورت توجه بیش‌ازپیش به این ظرفیت‌ها در شهر و استان همدان، گفت: همدان باید داشته‌های خود را قدر بداند.
رئیس کمیسیون اقتصاد، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر همدان نیز که چندی قبل به‌منظور بررسی وضعیت بنا‌های تاریخی بازدیدی از کاروانسرا‌های شهر همدان انجام داد؛ با تأکید بر اینکه اقتصاد شهر همدان بر مبنای گردشگری تعریف‌شده است؛ تأکید کرد: باید به سمت توجه به بافت‌های سنتی شهر حرکت کرده و از این ظرفیت برای رونق صنعت گردشگری بهره گرفت.
باید با ایجاد زیرساخت‌ها و جاذبه‌های گردشگری زمان ماندگاری مسافران و گردشگران در همدان را افزایش داد
مریم روان‌بخش زمان ماندگاری گردشگران و مسافران در همدان را حدود ۲ روز اعلام کرد و افزود: باید با ایجاد زیرساخت‌ها و جاذبه‌های گردشگری زمان ماندگاری مسافران و گردشگران در همدان را افزایش داد.
وی بابیان اینکه همدان دارای ظرفیت‌های بسیار زیاد گردشگری در حوزه تاریخی، تمدن و فرهنگی است، عنوان کرد: گردشگران خارجی بیشتر به بازدید از اماکن تاریخی و فرهنگی تمایل دارند و بر این اساس باید از ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی موجود در همدان برای جذب و ماندگاری گردشگر استفاده کرد.
رئیس گروه اقتصاد، سرمایه‌گذاری و گردشگری شورای شهر احیای بافت‌های تاریخی و فرهنگی شهر همدان را نیازمند همت و تعامل همگانی دستگاه‌های اجرایی ازجمله میراث فرهنگی و استانداری دانست و گفت: احیا و حفظ بافت‌های تاریخی و فرهنگی باید موردتوجه باشد.
روان‌بخش با تأکید بر اینکه اتاق فکر رونق صنعت گردشگری در همدان تشکیل‌شده، اما خروجی و تصمیم اجرایی در خصوص بافت بازار قدیمی شهر مشاهده نشده است، گفت: باید به آنچه همدان را در کشور سرآمد کرده است؛ توجه داشت.
کاروانسرا‌های فعال در همدان ۱۵ مورد است.
کارشناس میراث فرهنگی استان همدان نیز در همین خصوص با اشاره به اینکه کاروانسرا‌های فعال در همدان ۱۵ مورد است که همه آن‌ها در مرکز شهر مستقر هستند، گفت: درگذشته کاروانسرا‌ها بر اساس نیاز شکل‌گرفته و تقاضای بازار را پاسخگو بوده‌اند.
بهرام توتونچی با تأکید بر اینکه بافت بازار همدان تاریخ دوره صفویه تا معاصر را دربر دارد و ۵۰ اثر تاریخی در آن شناسایی‌شده که در سال ۷۷ به ثبت رسیده است، گفت: ۱۵ مجموعه کاروانسرا در راسته‌بازار مرمت‌شده است.
کاروانسرا‌های تاریخی همدان شناسنامه شهر هستند.
وی بابیان اینکه بازار، بنا‌ها و کاروانسرا‌های تاریخی همدان شناسنامه شهر هستند، عنوان کرد: اگر این آثار از بین بروند درواقع شناسنامه شهر از بین رفته است.
وی بابیان اینکه باید خلأ کاروانسرا‌ها را به‌گونه‌ای جایگزین کنیم که علاوه بر اینکه به هویت واقعی بازار خدشه‌ای وارد نشود، به‌عنوان یک مجموعه گردشگری نیز نقش ایفا کنند، گفت: بافت قدیمی بازار و کاروانسرا‌ها تأثیر بی‌نظیری در جذب گردشگر و رونق صنعت توریسم دارد.
توتونچی بابیان اینکه نگاه بازاریان در رابطه بااهمیت و بازسازی کاروانسرا‌ها تغییر کرده است، عنوان کرد: باید نسبت به مرمت و حفظ بنا‌های تاریخی اقدام کرد.
آنچه مسلم است اینکه همدان مجموعه‌ای از فرصت‌های گردشگری را در اختیار دارد و می‌توان با بهره‌مندی هر یک از این فرصت‌ها انگیزه مسافران را برای ورود به این شهر تاریخی افزایش داد.
در این میان کاروانسرا‌ها که خود به‌تن‌هایی گنجینه‌ای ارزشمند از دوران گذشته محسوب می‌شوند می‌توانند راه را هموار کرده و پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بیشتری باشند
