علی مالمیر
امروزه گردشگری به عنوان یکی از صنایع شاخص در دنیا شناخته می‌شود، از جمله آثاری که این صنعت در اقتصاد دنیا ایفا کرده، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید قابل توجه است به گونه‌ای که به ازای هر یازده شغلی که در دنیا وجود دارد، یک شغل در بخش صنعت گردشگری فعال است، از سویی ده درصد از جی دی پی دنیا را نیز صنعت گردشگری به خود اختصاص داده است.
کشور ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، قدمت تاریخی و تنوع زیست محیطی، شرایط منحصر به فردی را برای رشد این صنعت در منطقه دارا می‌باشد.
در این میان اگر بخواهیم عمیق‌تر به شرایط استان همدان نگاه کنیم، و ظرفیت‌هایی که در بخش‌های مختلف دارد، به ویژه اگر با بینشی راهبردی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدید‌های استان را در قالب یک جدول سوات (SWOT) طراحی کنیم، می‌بینیم علیرغم محدودیت‌هایی که امروزه در بخش‌های دیگر اقتصادی وجود دارد، مانند مشکلاتی که در بخش کشاورزی و صنایع آب به سبب بحران کم آبی با آن مواجه هستیم و یا نوسانات زیادی که در منابع و محیط کسب و کار بخش صنعت و ساخت شاهی آنیم، اما در مقابل استان همدان از یک پتانسیل بالفطره یعنی آب و هوای پاک و سالم و طبیعت بسیار دلنشین برخوردار است؛ این‌ها همگی در کنار یکدیگر در واقع شرایطی را ایجاد کرده که در کنار ظرفیت‌های فوق العاده و متنوعی که استان از نظر جاذبه‌های گردشگری متنوع، چه در بعد جاذبه‌های فراوان تاریخی که مربوط به ادوار مختلف است و چه جاذبه‌های طبیعی که استان از آن بهره‌مند است و همچنین پتانسیل خوبی که به لحاظ تنوع صنایع دستی استان از آن بهره‌مند است، تا آنجایی که در سطح کشور جزء نادر استان‌هایی هستیم که یک شهر جهانی، یک شهر ملی و یک نشان جغرافیایی را در اختیار داریم و آنهم طی دو سال اخیر این عناوین کسب شده است.
این ظرفیت بومی صنایع دستی، توانسته نقش روبه جلویی را در ایجاد اشتغال برای اقتصاد استان بازی کند تا جایی که ۶ درصد از سهم اشتغال استان را به خود اختصاص داده و در بخش صادرات غیر نفتی جایگاه قابل توجهی را دارا باشد. تمامی این‌ها نشان دهنده ظرفیت‌های بالقوه‌ای است که حوزه گردشگری از آن بهرمندیم و علاوه بر آن وجود زیر ساخت‌های مناسب و موقعیت سوق الجیشی که همدان در آن قرار گرفته و در واقع نزدیک‌ترین استان و شهر به پایتخت که واجد این ویژگی هاست و می‌تواند مقصد بسیار خوبی برای گردشگران باشد؛ بنابراین آنچه که باید به آن پرداخت این است که در راستای بالفعل کردن این ظرفیت‌ها توجه کرد و نخست باید این ظرفیت‌ها را بشناسیم، زیرا اگر این پتانسیل‌ها را نشناسیم، نمی‌توانیم به درستی هم آن‌ها را معرفی کنیم؛ در گام نخست نیاز است این ظرفیت‌ها در استان معرفی شوند و مردم ما نسبت به وجود زمینه مناسب در زمینه گردشگری آشنایی بیشتری داشته باشند، دغدغه‌مند و سپس کنشگر شوند، در مرحله بعد بتوانیم این زمینه و این پتانسیل‌ها را در فراسوی مرز استانی، در سطح ملی و بین المللی نشان دهیم و در مقیاس ملی برایش نقش تعریف کنیم و اهداف در این راستا چیده شود.
بر همین اساس برگزاری رویداد‌های بین المللی و ملی یکی از راهکار‌هایی موثری است که هم می‌تواند نسبت به ایجاد حساسیت در بخش‌های مختلف دولتی، عمومی استان و همچنین شناخت مردم و افزایش مشارکت آنان در مقوله گردشگری تاثیر گذار باشد، تا بتوانیم همدان را و طنین صدای همدان را بالاتر از گذشته در سطح ملی مطرح کنیم؛ بنابراین یکی از سیاست‌هایی که پیش روی اداره کل در سال‌های اخیر قرار گرفت، برگزاری رویداد‌های بین المللی است که خوشبختانه در این زمینه شاهد موفقیت‌های خوبی هم شدیم و در سال گذشته یکی از استان‌هایی بودیم که میزبان برگزاری کنوانسیون ۲۰۱۷ راهنمایان گردشگری با حضور بیش از ۱۲۰ نفر افزون بر ۲۰ ملیت مختلف از پنج قاره جهان بودیم و میزبانی شایسته ایی به جا آوردیم و به نحوه مطلوبی خدمات لازم ارائه شد و توانست پتانسیل‌های این استان را به فعالین این صنعت معرفی کند. خوشبختانه امسال هم با استفاده از همین رویکرد ما شاهد برگزاری رویداد‌های بین المللی بسیار مهمی هستیم که شاید سال‌ها و دهه‌ها در کشور و استان ما اتفاق نیفتد. از جمله انتخاب همدان به عنوان پایتخت گردشگری آسیا در سال ۲۰۱۸ که برای اولین بار از سوی مجمع گفتگوی آسیایی (ACD) و میزبانی چهلمین نشست اعضای وابسته سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) می‌توان نام برد.
در کنار این برنامه با برنامه‌های پر مخاطبی کشوری که می‌تواند اثر بخشی بسیاری داشته باشد، همانند برنامه‌های خندوانه و دورهمی و یا حضور متمایز و پر رنگ در نمایشگاه‌های سراسری به ویژه در نمایشگاه گردشگری امسال که به تنهایی استان همدان و به صورت متمایز در فضایی ۱۸۰۰ متری و با محوریت «همدان، مقصد گردشگری کودک و خانواده» ظاهر شد و استفاده از ظرفیت‌های پخش مستقیم شبکه‌ها و برنامه‌های پر مخاطب توانست بیشتر از سنوات گذشته خودش را معرفی کند که با برنامه ریزی تمرکز بر یک بازار هدف بزرگ به نام «تهران» با توجه به مزیت نزدیکی که همدان به تهران دارد، برگزار شد.
در حوزه برند سازی در حوزه صنایع دستی هم همین سیاست پیگیری شده و ما توانستیم یکی از صنایع دستی خود را در قالب شهر سفال و «شهر جهانی لالجین» مطرح کنیم که این مهم یک افتخار برای استان ما است که توانستیم از داشته هایمان به خوبی بهره بریم و یک برند جهانی را برای خود رقم زنیم؛ همچنین در فاصله اندک توانستیم به صورت متوالی و بعد از شهر جهانی عنوان «شهر ملی منبت» را برای ملایر داشته باشیم و با برگزاری جشنواره‌ای که تقریباً افزون بر ۴۰۰۰ ثانیه تیزر‌های تبلیغاتی از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش شد، در طول ۱۰ روز شاهد حضور تعداد زیادی از مسافرین و علاقمندان به هنر این مرز و بوم و این استان باشیم، به گونه‌ای که توانست رونقی را در اقتصاد منبت ملایر ایجاد کند آن هم با توجه به سهمی که رشته منبت در ایجاد اشتغال در استان دارد؛ در کنار این موضوع اخذ «نشان جغرافیایی» با توجه به سبک خاص منبت در شهرستان تویسرکان، عاملی شد که عملاً ما ظرف کمتر از دوسال توانستیم در حوزه صنایع دستی دو شهر جهانی و ملی و یک نشان جغرافیایی را در حوزه صنایع دستی کسب کنیم که این اتفاق در هیچ کجای کشور به این سرعت اتفاق نیفتاده است.
در حوزه سرمایه گذاری اتفاقات بسیار ارزشمندی که در دولت تدبیر و امید در حوزه تامین زیر ساخت، و ایجاد هتل سازی انجام شد و می‌توان گفت: انقلابی رخ داد و با توجه به نگرش مثبتی که دولت تدبیر و امید به صنعت گردشگری دارد و خوشبختانه در استان همدان نیز ما شاهد آن هستیم، در واقع شتاب شایسته ایی در بخش سرمایه گذاری در گردشگری در حال اتفاق است، به گونه‌ای که میزان آمار موافقت‌های اصولی صادره در سال ۹۶ نسبت به دو سال قبل ۵۵ درصد رشد و نسبت به میانگین موافقت اصولی‌های صادره در سال‌های ۸۵-۹۲ افزون بر ۲۶۰ درصد رشد داشته است.
این می‌تواند چند معنی داشته باشد، از جمله این که شرایط برای کسب و کار در این حوزه بهبود پیدا کرده است و روند انجام امور اداری و سرمایه گذاری در بخش گردشگری روان‌تر شده است. همچنین رغبت سرمایه گذاران در این حوزه بیشتر شده و سرمایه گذاری در این بخش جذاب‌تر و پر بازده‌تر شده است. اینکه استان شاهد هتل‌ها و مجتمع‌های گردشگری در حال ساخت متعددی هست، به گونه‌ای که با افتتاح هتل‌هایی که در دست اقدام هستند، ظرفیت تخت استان در قالب هتل و سایر مراکز اقامتی، افزون به ۳ برابر خواهد شد و فقط در سال ۹۶ دو هتل را افتتاح کردیم و به دنبال آن هستیم تا هتل سوم هم آماده خدمت شود، گواه بر این مدعا است.
همچنین در همین حوزه برای تجربه اول در سال ۹۵ شاهد ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی بودیم و با توجه به اینکه استان همدان ظرفیت‌های خوبی برای بومگردی و طبیعت گردی دارد در سال ۹۵ هدف گذاری بر مبنای ۵ مورد قرار گرفت که ۳ مورد در سال گذشته رسماً افتتاح شد و دو مورد دیگر نیز در اوایل سال جاری به بهره برداری رسید. در این زمینه با توجه به دوره‌های توانمند سازی که به کمک سمن‌ها در روستا‌ها داشتیم و نیز حمایت‌های دولت از صنعت گردشگری برای سال ۹۶ هدف جسورانه افزایش بیش از چهار برابری اقامتگاه‌های بومگردی تعیین شد که خوشبختانه افزون بر ۲۰ اقامتگاه بومگردی هم اکنون در استان در دست اقدام است.
در جمع بندی باید به این نکته اشاره نمود که با توجه به جایگاهی که استان همدان به لحاظ هر سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دارد، استراتژی اصلی ما هم در اداره کل ارتقا جایگاه این بخش و نقش آفرینی استان در سطح ملی و بین المللی بوده است که خوشبختانه علیرغم تمام محدودیت‌ها و مضایقی که وجود داشته است، استان همدان توانسته است در هر سه حوزه تخصصی سازمان در سطح ملی درخشش داشته باشد و جزء استان‌های برتر کشور باشد.
کشور ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی، قدمت تاریخی و تنوع زیست محیطی، شرایط منحصر به فردی را برای رشد این صنعت در منطقه دارا می‌باشد.
در این میان اگر بخواهیم عمیق‌تر به شرایط استان همدان نگاه کنیم، و ظرفیت‌هایی که در بخش‌های مختلف دارد، به ویژه اگر با بینشی راهبردی نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدید‌های استان را در قالب یک جدول سوات (SWOT) طراحی کنیم، می‌بینیم علیرغم محدودیت‌هایی که امروزه در بخش‌های دیگر اقتصادی وجود دارد، مانند مشکلاتی که در بخش کشاورزی و صنایع آب به سبب بحران کم آبی با آن مواجه هستیم و یا نوسانات زیادی که در منابع و محیط کسب و کار بخش صنعت و ساخت شاهی آنیم، اما در مقابل استان همدان از یک پتانسیل بالفطره یعنی آب و هوای پاک و سالم و طبیعت بسیار دلنشین برخوردار است؛ این‌ها همگی در کنار یکدیگر در واقع شرایطی را ایجاد کرده که در کنار ظرفیت‌های فوق العاده و متنوعی که استان از نظر جاذبه‌های گردشگری متنوع، چه در بعد جاذبه‌های فراوان تاریخی که مربوط به ادوار مختلف است و چه جاذبه‌های طبیعی که استان از آن بهره‌مند است و همچنین پتانسیل خوبی که به لحاظ تنوع صنایع دستی استان از آن بهره‌مند است، تا آنجایی که در سطح کشور جزء نادر استان‌هایی هستیم که یک شهر جهانی، یک شهر ملی و یک نشان جغرافیایی را در اختیار داریم و آنهم طی دو سال اخیر این عناوین کسب شده است.
این ظرفیت بومی صنایع دستی، توانسته نقش روبه جلویی را در ایجاد اشتغال برای اقتصاد استان بازی کند تا جایی که ۶ درصد از سهم اشتغال استان را به خود اختصاص داده و در بخش صادرات غیر نفتی جایگاه قابل توجهی را دارا باشد. تمامی این‌ها نشان دهنده ظرفیت‌های بالقوه‌ای است که حوزه گردشگری از آن بهرمندیم و علاوه بر آن وجود زیر ساخت‌های مناسب و موقعیت سوق الجیشی که همدان در آن قرار گرفته و در واقع نزدیک‌ترین استان و شهر به پایتخت که واجد این ویژگی هاست و می‌تواند مقصد بسیار خوبی برای گردشگران باشد؛ بنابراین آنچه که باید به آن پرداخت این است که در راستای بالفعل کردن این ظرفیت‌ها توجه کرد و نخست باید این ظرفیت‌ها را بشناسیم، زیرا اگر این پتانسیل‌ها را نشناسیم، نمی‌توانیم به درستی هم آن‌ها را معرفی کنیم؛ در گام نخست نیاز است این ظرفیت‌ها در استان معرفی شوند و مردم ما نسبت به وجود زمینه مناسب در زمینه گردشگری آشنایی بیشتری داشته باشند، دغدغه‌مند و سپس کنشگر شوند، در مرحله بعد بتوانیم این زمینه و این پتانسیل‌ها را در فراسوی مرز استانی، در سطح ملی و بین المللی نشان دهیم و در مقیاس ملی برایش نقش تعریف کنیم و اهداف در این راستا چیده شود.
بر همین اساس برگزاری رویداد‌های بین المللی و ملی یکی از راهکار‌هایی موثری است که هم می‌تواند نسبت به ایجاد حساسیت در بخش‌های مختلف دولتی، عمومی استان و همچنین شناخت مردم و افزایش مشارکت آنان در مقوله گردشگری تاثیر گذار باشد، تا بتوانیم همدان را و طنین صدای همدان را بالاتر از گذشته در سطح ملی مطرح کنیم؛ بنابراین یکی از سیاست‌هایی که پیش روی اداره کل در سال‌های اخیر قرار گرفت، برگزاری رویداد‌های بین المللی است که خوشبختانه در این زمینه شاهد موفقیت‌های خوبی هم شدیم و در سال گذشته یکی از استان‌هایی بودیم که میزبان برگزاری کنوانسیون ۲۰۱۷ راهنمایان گردشگری با حضور بیش از ۱۲۰ نفر افزون بر ۲۰ ملیت مختلف از پنج قاره جهان بودیم و میزبانی شایسته ایی به جا آوردیم و به نحوه مطلوبی خدمات لازم ارائه شد و توانست پتانسیل‌های این استان را به فعالین این صنعت معرفی کند. خوشبختانه امسال هم با استفاده از همین رویکرد ما شاهد برگزاری رویداد‌های بین المللی بسیار مهمی هستیم که شاید سال‌ها و دهه‌ها در کشور و استان ما اتفاق نیفتد. از جمله انتخاب همدان به عنوان پایتخت گردشگری آسیا در سال ۲۰۱۸ که برای اولین بار از سوی مجمع گفتگوی آسیایی (ACD) و میزبانی چهلمین نشست اعضای وابسته سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) می‌توان نام برد.
در کنار این برنامه با برنامه‌های پر مخاطبی کشوری که می‌تواند اثر بخشی بسیاری داشته باشد، همانند برنامه‌های خندوانه و دورهمی و یا حضور متمایز و پر رنگ در نمایشگاه‌های سراسری به ویژه در نمایشگاه گردشگری امسال که به تنهایی استان همدان و به صورت متمایز در فضایی ۱۸۰۰ متری و با محوریت «همدان، مقصد گردشگری کودک و خانواده» ظاهر شد و استفاده از ظرفیت‌های پخش مستقیم شبکه‌ها و برنامه‌های پر مخاطب توانست بیشتر از سنوات گذشته خودش را معرفی کند که با برنامه ریزی تمرکز بر یک بازار هدف بزرگ به نام «تهران» با توجه به مزیت نزدیکی که همدان به تهران دارد، برگزار شد.
در حوزه برند سازی در حوزه صنایع دستی هم همین سیاست پیگیری شده و ما توانستیم یکی از صنایع دستی خود را در قالب شهر سفال و «شهر جهانی لالجین» مطرح کنیم که این مهم یک افتخار برای استان ما است که توانستیم از داشته هایمان به خوبی بهره بریم و یک برند جهانی را برای خود رقم زنیم؛ همچنین در فاصله اندک توانستیم به صورت متوالی و بعد از شهر جهانی عنوان «شهر ملی منبت» را برای ملایر داشته باشیم و با برگزاری جشنواره‌ای که تقریباً افزون بر ۴۰۰۰ ثانیه تیزر‌های تبلیغاتی از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش شد، در طول ۱۰ روز شاهد حضور تعداد زیادی از مسافرین و علاقمندان به هنر این مرز و بوم و این استان باشیم، به گونه‌ای که توانست رونقی را در اقتصاد منبت ملایر ایجاد کند آن هم با توجه به سهمی که رشته منبت در ایجاد اشتغال در استان دارد؛ در کنار این موضوع اخذ «نشان جغرافیایی» با توجه به سبک خاص منبت در شهرستان تویسرکان، عاملی شد که عملاً ما ظرف کمتر از دوسال توانستیم در حوزه صنایع دستی دو شهر جهانی و ملی و یک نشان جغرافیایی را در حوزه صنایع دستی کسب کنیم که این اتفاق در هیچ کجای کشور به این سرعت اتفاق نیفتاده است.
در حوزه سرمایه گذاری اتفاقات بسیار ارزشمندی که در دولت تدبیر و امید در حوزه تامین زیر ساخت، و ایجاد هتل سازی انجام شد و می‌توان گفت: انقلابی رخ داد و با توجه به نگرش مثبتی که دولت تدبیر و امید به صنعت گردشگری دارد و خوشبختانه در استان همدان نیز ما شاهد آن هستیم، در واقع شتاب شایسته ایی در بخش سرمایه گذاری در گردشگری در حال اتفاق است، به گونه‌ای که میزان آمار موافقت‌های اصولی صادره در سال ۹۶ نسبت به دو سال قبل ۵۵ درصد رشد و نسبت به میانگین موافقت اصولی‌های صادره در سال‌های ۸۵-۹۲ افزون بر ۲۶۰ درصد رشد داشته است.
این می‌تواند چند معنی داشته باشد، از جمله این که شرایط برای کسب و کار در این حوزه بهبود پیدا کرده است و روند انجام امور اداری و سرمایه گذاری در بخش گردشگری روان‌تر شده است. همچنین رغبت سرمایه گذاران در این حوزه بیشتر شده و سرمایه گذاری در این بخش جذاب‌تر و پر بازده‌تر شده است. اینکه استان شاهد هتل‌ها و مجتمع‌های گردشگری در حال ساخت متعددی هست، به گونه‌ای که با افتتاح هتل‌هایی که در دست اقدام هستند، ظرفیت تخت استان در قالب هتل و سایر مراکز اقامتی، افزون به ۳ برابر خواهد شد و فقط در سال ۹۶ دو هتل را افتتاح کردیم و به دنبال آن هستیم تا هتل سوم هم آماده خدمت شود، گواه بر این مدعا است.
همچنین در همین حوزه برای تجربه اول در سال ۹۵ شاهد ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی بودیم و با توجه به اینکه استان همدان ظرفیت‌های خوبی برای بومگردی و طبیعت گردی دارد در سال ۹۵ هدف گذاری بر مبنای ۵ مورد قرار گرفت که ۳ مورد در سال گذشته رسماً افتتاح شد و دو مورد دیگر نیز در اوایل سال جاری به بهره برداری رسید. در این زمینه با توجه به دوره‌های توانمند سازی که به کمک سمن‌ها در روستا‌ها داشتیم و نیز حمایت‌های دولت از صنعت گردشگری برای سال ۹۶ هدف جسورانه افزایش بیش از چهار برابری اقامتگاه‌های بومگردی تعیین شد که خوشبختانه افزون بر ۲۰ اقامتگاه بومگردی هم اکنون در استان در دست اقدام است.
در جمع بندی باید به این نکته اشاره نمود که با توجه به جایگاهی که استان همدان به لحاظ هر سه حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دارد، استراتژی اصلی ما هم در اداره کل ارتقا جایگاه این بخش و نقش آفرینی استان در سطح ملی و بین المللی بوده است که خوشبختانه علیرغم تمام محدودیت‌ها و مضایقی که وجود داشته است، استان همدان توانسته است در هر سه حوزه تخصصی سازمان در سطح ملی درخشش داشته باشد و جزء استان‌های برتر کشور باشد.
