بازی‌ها نمودهای اجتماعی و فرهنگی هر اجتماع محسوب می‌شوند و ویژگی اصلی بازی، درس‌آموزی و سازگاری با محیط طبیعی و اجتماعی است و بازیهای بومی و محلی غنی از آداب، رسوم و فرهنگ‌هایی هستند که بیانگر فرهنگ مردمان این سرزمین است.
نقش مؤثر آموزش به جوانان در رونق بازیهای بومی و محلی همدان
باید گفت به باور کارشناسان علوم انسانی و تربیتی، بازیهای بومی و محلی در عین سادگی، مفاهیم دقیقی همراه دارد و نوعی آموزش است که اثر مثبت و کارکردهای اجتماعی فراوانی دارد.
بازی در تقویت اعتماد به نفس، افزایش خلاقیت، آموزش علوم پایه، تقویت قوای حسی و جسمی، تخلیه انرژی، مقابله با اضطراب، تقویت مهارت‌های کلامی و ذهنی، تقویت حس تعادل، ایجاد حس و تعامل با دیگران، سلامت روان و جسم، و... نقش دارد.
اهمیت بازیهای بومی
بازیهای بومی و محلی نمادهایی از آداب و فرهنگ اجتماعی هر منطقه است، که نقش بسزایی در استعدادیابی و پرورش جسمانی دانش‌آموزان دارد. بازی‌ها بهترین موقعیت‌ها را برای فرد فراهم می‌کند و در پرورش جسم و روان بسیار موثر هستند.
تکثر و تنوع بازیهای بومی و محلی متناسب با مراحل رشد، ویژگی‌های جغرافیایی و باورهای فرهنگی موجب سرعت بخشیدن در یادگیری و پذیرش فنون زندگی، جامعه‌پذیری، قانون‌مداری و تقویت روابط انسانی می‌شود.همچنین بازی‌ها زبان بسیار آسانی برای آموزش تربیت بدنی کودکان است.
دوران کودکی مهم‌ترین دوره برای سازندگی است. بازی یکی از عوامل طبیعی تربیت و رشد کودک بوده و شخصیت واقعی کودکان ضمن بازی شکل می‌گیرد و به‌دلیل این که آموزش و یادگیری و اثرپذیری از طریق بازی غیرمستقیم بوده و با لذت همراه است، تأثیرپذیری آن ناخودآگاه بوده و ماندگارتر و عمیق تر است.
بازی، جزئی تفکیک‌ناپذیر از زندگی کودکان محسوب می‌شود چرا که این امر، در عین حال که وسیله سرگرمی کودک است، جنبه آموزش و سازندگی نیز دارد تا جایی که در بعضی موارد ارزش پرداختن کودک به بازی، بیش از ارزش کتاب است.
فعالیت و علاقه کودک به بازی نشانه سلامت اوست و کودک همان قدرکه به تعلیم و تربیت احتیاج دارد، نیازمند تفریح و بازی نیز است، پیامبر(ص) فرمودند: «سرکشی طفل در دوران کودکی، مایه فزونی عقل او در بزرگی است».
کودک بسیاری از نقش‌های اجتماعی را می‌تواند از طریق بازیهای محلی یاد بگیرد و به ایفای آن‌ها بپردازد. برای نمونه کودک در بازی، نقش پدر یا مادر را یاد گرفته و تمرین می‌کند. همچنین پرورش و تقویت حس نوع‌دوستی و تعاون کودکان در حین برخی بازیهای سنتی و محلی انجام می‌گیرد.
امروزه پژوهشگران مسائل اجتماعی، به این نتیجه رسیده‌اند که با رواج و تقویت بازیهای سنتی و محلی می‌توان ریشه بسیاری از ناهنجاری های اجتماعی را خشکانید و از میزان جرم و جنایت جامعه کاست. همچنین روان‌شناسان و روان‌کاوان به منظور درمان ناملایمات روحی و مشکلات روانی، به بازیهای محلی متوسل می‌شوند چون بسیاری از بازیهای محلی، از هیجانات منفی روحی می‌کاهد.
درمان‌گرانِ اختلالات یادگیری، برای درمان و رفع مشکلات یادگیری، معتقدند برخی بازی‌ها و سنت‌های محلی، به این منظور بسیار مفید هستند. برای مثال بازی «یک قل دوقل» در درمان بدخطی و نارسایی کودکان، بسیار مؤثر است. برخی از بازیهای محلی می‌توانند در ایجاد تمرکز حواس و تقویت آن، نقش به سزایی داشته باشند. برای نمونه به اثبات رسیده بازی «کلاغ پر» در تقویت و ایجاد تمرکز حواس مفید است چراکه حواس بازی‌کننده در طول زمان بازی، جمع است تا با شنیدن نام چیزهایی که پر ندارند، نباید دستش را بالا ببرد.
هماهنگی اعضای بدن در انجام مطلوب یک عمل، شرط ضروری است و تعدادی از بازیهای سنتی می‌تواند این شرط را تقویت کند. بازیهای محلی نسبت به بازیهای رایانه‌ای و بی‌تحرک امروزی، از شور و نشاط بسیاری برخوردار باشد و همین شادی و نشاط، باعث سلامت روحی کودکان می‌شود و برای مثال بازی «سیاه کردن» (نوعی دلقک‌بازی) شادی وصف‌ناپذیری به همراه دارد.
بازیهای آیینی در همدان، بازمانده آداب و رفتارهای دینی- آیینی مردمان دوران کهن ایران زمین هستند. امروزه بعضی از رقص‌ها و نمایش‌های سنتی و بسیاری از مناسک آئینی و بومی، همچنان ویژگی‌های دیرینه خود را که بازی است، در خود دارند.
بازیهای آیینی همدان که بیش از ۴۰ مورد را شامل می‌شود همچون تاب‌بازی، شاتی‌شوتی، آبجی گلبهار، کمربازی، اتلما قریش، الک زنبه، آقا سلام، دوز، بازی قلاغه، ترکه‌بازی، تنوره تنوره، اینچیله بادام قاجده بیردام، دُرنه، صید و حصار، قاپ‌بازی، قِدبازی، گوشله (کوزه)، گوی‌بازی، لنگه، کوف‌بازی، مورچه‌داره، یک قل دوقل، الاکلنگ، تخم‌مرغ بازی، قاشق‌زنی و بازی خاله دیگ به سر که امروزه بسیار کمرنگ شده و در بسیاری از مناطق همدان دیگر شناخته شده نیستند اما با این حال تلاش شد در نورزگاه‌های امسال در سراسر استان و شهرها و روستاها به بهانه‌های مختلف به این بازی‌ها پرداخته شود.
در این بین، بیشتر بازیهای بومی شناسایی شده دیگر در همدان نیز رواج دارند که دارای قدمت و پیشینه تاریخی بوده، که پنج سنگ، پنجعلی پنجعلی، پول توتان، پر یا پوت، پا به پا، بیلدرم بیل، بگو کی بود، باجی باجی جان، انداختن سکه در قیف، الک دولک زمه، الک اسد خان، ات مته توته مته، آه زرینه، آقا داد ملا داد، آسیاب به چرخ، آسه برو آسه بیا، آسمان چه رنگه، آردا مادزول و مانند این که از دیگر بازیهای بومی و محلی استان همدان است که اغلب آن‌ها در گوشه و کنار این استان، به خصوص در روستاهای اطراف، رواج دارد و امید است در سال‌جاری در مناسبت‌های مختلف به این بازی‌ها پرداخته و از پیشکسوتان برای آموزش این بازی‌ها به جوانان استفاده شود.
در شهرستانهای همدان، رزن، درگزین و کبودراهنگ و اسدآباد تلاش شد تا با برپایی و اجرای این بازی‌ها، شادی درنوروزگاه‌های امسال رونق بیشتری داشته باشد.
