دکتر مهتا سنگستانی
سلامت روان یکی از ابعاد سلامتی است که ارتباط تنگاتنگ و دوسویه‌ای با سلامت جسمی دارد. همانطور که اختلالات روان می¬توانند بر سلامت جسمی فرد تاثیر بگذارند، بیماری¬های جسمی نیز تاثیر منفی بر وضعیت روانی فرد برجا می¬گذارند. در این بین بیماری¬های مزمن که مدت طولانی گریبانگیر فرد هستند، اثرات پایدارتر و گاهاً شدیدتری در پی خواهند داشت. یکی از این یماری¬های مزمن که شیوع بالاتری دارد دیابت شیرین (قندی) است. این بیماری متابولیک بر وضعیت روانی، ارتباطات خانوادگی و عملکرد اجتماعی فرد تاثیر گذاشته، بهزیستی روانشناختی فرد را مخدوش می¬سازد. به عبارتی می¬توان گفت دیابت کیفیت زندگی و سلامت روان بیماران را تحت تاثیر قرار می¬دهد. دیابت برعملکرد بیشتر دستگاه¬ها و اعضای بدن تاثیر گذاشته و در صورت عدم کنترل عوارضی از قبیل بیماری قلبی عروقی، اختلال عملکرد کلیه، اختلال عملکرد عصبی، تاثیر منفی بر شبکیه چشم و... را در پی دارد. این عوارض جسمی علاوه بر اینکه باعث ایجاد استرس مزمن و اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات و اختلالات روان خواهند شد، به دلیل تحمیل هزینه¬های گاهاً گزاف بر بیمار، اثرات منفی بیشتری بر سلامت روان وی به جای می¬گذارند. سایر عوامل خطری که در بیماری دیابت، سلامت روان را تهدید می¬کند شامل: محدودیت¬های غذایی و نیاز به رزیم غذایی ویژه، تلاش مستمر برای تنظیم برنامه دقیق روزانه، عفونت-های مکرر، احتمال بستری شدن، چالش¬های تامین دارو، تزریق انسولین، محدودیت در اشتغال و.. می¬باشد. متاسفانه یکی از عواملی که بیشتر به سلامت روان در بیماری¬های مزمن لطمه می¬زتد ناآگاهی در مورد برخورد با مشکلات ناشی از بیماری و پنهان¬کاری می¬یاشد.
افسردگی، اضطراب، اشکال در برقراری ارتباطات خانوادگی، اختلال در عملکرد اجتماعی، پرخاشگری، کم رویی در نوجوانان مبتلا و. از جمله مشکلات و اختلالات روانی شایع در این بیماری است. مطالعات نشان می‌دهد زنان مبتلا به دیابت از سلامت روان پایین¬تری نسبت به مردان برخوردارند که شاید به دلیل نقش¬های متعدی است که در زندگی ایفا می¬کنند و یا احساس خودکارآمدی پایین¬تری نسبت به مردان دارند؛ لذا لازمست تمهیدات لازم برای پیشگیری از بروز اختلالات روان در این بیماران و ارتقاء سلامت روان آنان اندیشیده شود. راهکار‌های زیر می¬تواند به تامین و ارتقاءسلامت روان در بیماران کمک کند:
۱- مدیریت و کنترل استرس با:
فعالیت بدنی منظم (طبق برنامه تجویزی پزشک)
خواب و استراحت کافی
تداوم فعالیت¬ها و ارتباطات خانوادگی و اجتماعی
رعایت دستورات پزشک و توصیه¬های تغذیه¬ای و دارویی (کنترل بیماری موجب آرامش خاطر بیمار و کنترل استرس می¬گردد)
عدم مصرف دخانیات، مواد و الکل
پرداختن به فعالیت¬های مورد علاقه و گنجاندن برنامه¬های تفریحی در زندگی.
۲- عدم پنهان کردن بیماری، صحبت در مورد آن و کمک گرفتن از مشاور در صورت نیاز
۳- یادگیری مهارت¬های زندگی
۴- تقویت خودکارآمدی (به معنی میزان اعتماد به نفس فرد در انجام رفتار، در شرایط خاص می¬باشد. حس خودکارآمدی به تلاش و پشتکار برای کسب موفقیت منجر می¬گردد باور به این که فرد می¬تواند از پس چالش¬های بیماری به خوبی بر می¬آید، بیماری را کنترل و فعالیت¬های روزانه خود را انجام دهد)
۵- خودمراقبتی: با خودمراقبتی فرد احساس توانمندی و خودکارآمدی خواهد کرد. بدین منظور باید روش صحیح مراقبت از خود (تغذیه، فعالیت بدنی، کنترل علائم بیماری و قند خون، مراجعه منظم و به موقع به تیم سلامت و.) را بیاموزد.
۶- مراجعه به پزشک در صورت وجود علائم دال بر اختلالات روان مثل غمگینی، کاهش انرژی، احساس بی¬ارزشی، اختلال خواب، افزایش یا کاهش اشتها، عدم تمرکز، دلشوره و بی¬قراری، عدم توانایی انجام کار‌های روزمره
بدیهی است فرهنگ¬سازی و برداشتن انگ و برچسب از بیماران مبتلا به بیماری¬های مزمن یکی از مهمترین اقدامات در راستای کاهش آسیب¬های روانی این بیماران است، بدین معنی که تبعیض در اشتغال، محدودیت در انتخاب همسر و ازدواج و ... وجود نداشته باشد.
در پایان توصیه می¬شود کلیه بیماران برای آگاهی از وضعیت سلامت روان خود به خانه¬های بهداشت، پایگاه¬ها و مراکز خدمات جامع سلامت خود مراجعه نمایند.
دکتر مهتا سنگستانی
مدیریت سلامت روانی
